Tháo gỡ khó khăn cho các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19

Bài viết nhìn lại thực trạng tháo gỡ khó khăn cho các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Trên cơ sở đánh giá tình hình trả nợ và cơ chế xử lý rủi ro được áp dụng đối với các dự án này, đặt trong mối tương quan với mặt bằng lãi suất cho vay trung, dài hạn và các biện pháp tháo gỡ khó khăn của các tổ chức tín dụng, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm giảm bớt áp lực tài chính đối với các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước gặp khó khăn trong việc trả nợ do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

1. Đặt vấn đề

Tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước là một hình thức hỗ trợ vốn từ Chính phủ thông qua hoạt động cho vay trung và dài hạn của một định chế tài chính đặc thù là VDB để đầu tư vào các dự án thuộc một số lĩnh vực, ngành, nghề hoặc địa bàn do Chính phủ quy định.

Trong nhiều năm trước đây, tín dụng đầu tư phát triển thường hàm chứa khá nhiều ưu đãi của Nhà nước đối với các dự án vay vốn, trong đó, nổi bật nhất là lãi suất tín dụng đầu tư phát triển được quy định khá thấp so với lãi suất cho vay của các tổ chức tín dụng thông thường và được giữ ổn định bằng mức lãi suất ghi trên hợp đồng tín dụng trong suốt thời hạn cho vay. Tuy nhiên, theo thời gian, lãi suất tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước ngày càng giảm dần mức độ ưu đãi và tiến gần hơn tới mặt bằng lãi suất trên thị trường vốn. Cùng với đó, lãi suất cho vay đối với mỗi dự án cũng không được giữ cố định ở một mức duy nhất trong suốt thời hạn cho vay như trước đây mà có sự điều chỉnh từng bước, từ việc áp dụng các mức lãi suất khác nhau đối với số vốn vay được giải ngân ở các lần khác nhau (theo cơ chế lãi suất quy định tại Nghị định số 75/2011/NĐ-CP ngày 30/8/2011 của Chính phủ về tín dụng đầu tư và tín dụng xuất khẩu của Nhà nước), cho đến việc thả nổi hoàn toàn lãi suất cho vay đối với toàn bộ dư nợ của dự án (theo cơ chế lãi suất quy định tại Nghị định số 32/2017/NĐ-CP ngày 31/3/2017 của Chính phủ về tín dụng đầu tư của Nhà nước)1.

Giống như nhiều dự án được đầu tư bằng các nguồn vốn khác, từ đầu năm 2020 trở lại đây, các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước cũng gặp nhiều khó khăn trong sản xuất, kinh doanh do tác động của đại dịch Covid-19. Điều này dẫn đến tình trạng nhiều dự án phải chịu áp lực rất lớn trong việc thu xếp nguồn vốn để trả nợ vay cho VDB. Thậm chí, có những dự án đã bắt đầu phát sinh nợ quá hạn hoặc kéo dài tình trạng chậm thanh toán nợ gốc và lãi đã quá hạn từ trước đó.

Xuất phát từ những lý do trên đây, việc nghiên cứu áp dụng một số giải pháp đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn cho các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước chịu tác động bởi đại dịch Covid-19 là cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Việc làm này có tác dụng một mặt, giảm bớt áp lực về tài chính phát sinh từ số nợ tín dụng đầu tư phát triển nhằm hỗ trợ các chủ dự án vượt qua khó khăn, mặt khác, giảm thiểu nguy cơ mất vốn hoặc mất thu nhập cho VDB từ các dự án chịu tác động của đại dịch Covid-19 trong trường hợp chủ dự án không thể khắc phục được khó khăn về tài chính để duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh nhằm tạo nguồn trả nợ.

Trong bài viết này, tác giả chỉ bàn về biện pháp tháo gỡ khó khăn liên quan đến việc trả nợ cho VDB của các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước. Nội dung bài viết không đề cập đến các biện pháp hỗ trợ đối với chủ dự án theo chính sách chung của Chính phủ về hỗ trợ người dân gặp khó khăn hoặc tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh do đại dịch Covid-19 được ban hành theo Nghị quyết số 42/NQ-CP ngày 09/4/2020 của Chính phủ về các biện pháp hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch Covid-19 và Nghị quyết số 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ về các nhiệm vụ, giải pháp tiếp tục tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công và bảo đảm trật tự an toàn xã hội trong bối cảnh đại dịch Covid-19 (vay vốn tại Ngân hàng Chính sách xã hội để trả lương cho người lao động, tạm dừng đóng phí bảo hiểm xã hội vào quỹ hưu trí và tử tuất, giảm tiền thuê đất phải nộp của năm 2020, giảm lệ phí trước bạ và gia hạn thời hạn nộp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô sản xuất hoặc lắp ráp trong nước…).

2. Thực trạng áp dụng biện pháp tháo gỡ khó khăn đối với các dự án vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước

Tại thời điểm 01/01/2020, có gần 700 dự án đang được vay vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước tại VDB với tổng dư nợ gần 100 nghìn tỷ đồng.

Trong năm 2020, mặc dù dư nợ tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước tại VDB không tăng thêm, song, số nợ tín dụng đầu tư phát triển quá hạn tại VDB lại gia tăng đáng kể. Đến hết tháng 9/2020, số nợ tín dụng đầu tư phát triển quá hạn tăng so với thời điểm đầu năm là 7.741 tỷ đồng, trong đó, nợ gốc quá hạn tăng thêm 3.309 tỷ đồng, nợ lãi quá hạn tăng thêm 4.432 tỷ đồng. Bên cạnh những dự án có nợ quá hạn từ các năm trước, trong năm 2020 đã có thêm 4 dự án phát sinh nợ gốc quá hạn và 22 dự án phát sinh nợ lãi quá hạn tại VDB.
Số nợ quá hạn tăng thêm phần lớn nằm ở các dự án được cho vay theo Nghị định số 75/2011/NĐ-CP ngày 30/8/2011 của Chính phủ về tín dụng đầu tư và tín dụng xuất khẩu của Nhà nước, trong đó chủ yếu là các dự án thuộc lĩnh vực giao thông vận tải, sản xuất điện, trồng rừng và một số dự án an sinh xã hội (giáo dục, y tế, nhà ở, sản xuất nước sạch…).

Ngoài các dự án nói trên, nhiều dự án còn lại tuy không phát sinh nợ quá hạn nhưng cũng đang chịu áp lực lớn về tài chính do phải trả lãi vay vốn tín dụng đầu tư phát triển với mức lãi suất được áp dụng từ lúc giải ngân vốn vay trong các năm trước đây, chẳng hạn: Các khoản nợ được giải ngân trong khoảng thời gian từ 01/02/2011 đến 14/02/2012 và trong khoảng thời gian từ 04/6/2013 đến 13/11/2013 phải chịu mức lãi suất 11,4%/năm, các khoản nợ được giải ngân trong khoảng thời gian từ 15/02/2012 đến 24/6/2012 phải chịu mức lãi suất 14,4%/năm, các khoản nợ được giải ngân trong khoảng từ 25/6/2012 đến 03/6/2013 phải chịu mức lãi suất 12,0%/năm… Đến hết tháng 9/2020, trong tổng dư nợ tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước tại VDB có đến hơn 60.000 tỷ đồng dư nợ chịu lãi suất từ 8,55%/năm trở lên, trong đó, có gần 34.000 tỷ đồng dư nợ phải chịu lãi suất từ 10%/năm trở lên. Cơ cấu dư nợ tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước theo lãi suất cho vay tại thời điểm 30/9/2020 được thể hiện trên Hình 1.